به گزارش پایگاه اطلاع رسانی کانون سردفتران و دفتریاران، آیه ۲۸۲ سوره بقره بلندترین آیه شریفه قرآن کریم است که چون به موضوع معاملات و ثبت آن تاکید کرده هر ساله در دویست و هشتاد و دومین روز سال یعنی ۶ دی ماه به عنوان روز سند رسمی نامگذاری شده و از سوی کانون سردفتران و دفتریاران طی مراسمی گرامی داشته می شود.
نکاتی که در این آیه متذکر شده بسیار حائز اهمیت است:
۱) ایمان، بستر ومقدّمه عمل به احکام، وخطاب؛ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» تشویقى براى عمل به احکام است.
۲) مدّت بدهکارى، باید روشن باشد. «إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى»
۳) براى حفظ اعتماد و خوش‌بینى به همدیگر و آرامش روحى طرفین و جلوگیرى از فراموشى، انکار و سوءظنّ، باید بدهى‌ها نوشته شود. «فَاکْتُبُوهُ»
۴) براى اطمینان و حفظ قرارداد از دخل وتصرّف احتمالى طرفین، سند باید با حضور طرفین وتوسط شخص سوّمى نوشته شود. «وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ»
۵) نویسنده قرار داد، حقّ را در نظر گرفته و عین واقع را بنویسد. «بِالْعَدْلِ» شرط گزینش نویسنده اسناد، داشتن عدالت در قلم است.
۶) به شکرانه سواد و علمى که خداوند به ما داده است، کارگشایى کنیم. «وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ»
۷) اهل هر فن وحرفه‌اى مسئولیّت ویژه دارد، کسى که قلم دارد باید براى مردم بنویسد. «وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ»
۸) باید بدهکار که حقّ بر ذمّه اوست، متن قرار داد را بگوید و کاتب بنویسد، نه آنچه را بستانکار ادعا نماید. «وَ لْیُمْلِلِ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ»
۹) اقرار انسان علیه خودش، قابل قبول است. «وَ لْیُمْلِلِ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ»
۱۰) بدهکار، هنگام املاى قرارداد باید خدا را در نظر بگیرد و چیزى را فروگذار نکند و تمام خصوصیّات بدهى را بگوید. «وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ»
۱۱) تدوین قانون باید به گونه‌اى باشد که حقّ ناتوان ضایع نشود. اگر بدهکار، سفیه یا ضعیف و ناتوان و یا گنگ و لال بود، سرپرست و ولىّ او متن قرارداد را بگوید و کاتب بنویسد. «فَإِنْ کانَ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً … فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ»
۱۲) سفیهان وناتوانان در مناسبات اجتماعى، نیازمند ولىّ هستند. «فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ»
۱۳- توجّه به حقوق طبقه محروم و اقشار ضعیف، از سوى مسئولان وسرپرستان لازم است. «فَلْیُمْلِلْ» صیغه امر نشانه لزوم این کار است.
۱۴) مردان، در گواه شدن وگواهى دادن بر زنان مقدّم مى‌باشند. «شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ»
۱۵) گواهان باید عادل ومورد اطمینان و رضایت طرفین باشند. «مِمَّنْ تَرْضَوْنَ»
۱۶) هر کدام از مردها به تنهایى مى‌توانند شاهد باشند، ولى اگر شاهد یک مرد و دو زن بود، آن دو زن به اتفاق هم اداى شهادت کنند. تا اگر یکى لغزش یا اشتباه کرد، نفر دوّم یادآورى کند. «فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا»
دو زن به جاى یک مرد در گواهى، یا به خاطر روحیّه‌ى ظریف و عاطفى آنهاست و یا به جهت آن است که معمولًا زنان در مسائل بازار و اقتصاد حضور فعّال ندارندو آشنایى آنها با نحوه‌ى معاملات کمتر است.
۱۷) اگر براى شاهد گرفتن از شما دعوت کردند، خوددارى نکنید، گرچه گواه شدن بدون دعوت واجب نیست. «وَ لا یَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا»
۱۸) مبلغ قرارداد مهم نیست، حفظ اطمینان و حقّ‌الناس مهم است. «وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغِیراً أَوْ کَبِیراً»
۱۹) ثبتِ سند به صورت دقیق و عادلانه سه فایده دارد:
الف: ضامن اجراى عدالت است. «أَقْسَطُ»
ب: موجب جرأت گواهان بر شهادت دادن است. «أَقْوَمُ»
ج: مانع ایجاد بدبینى در جامعه است. «أَدْنى أَلَّا تَرْتابُوا»
۲۰) اگر فایده واسرار احکام براى مردم گفته شود، پذیرفتن آن آسان مى‌شود. «ذلِکُمْ أَقْسَطُ …»
۲۱) معطل شدن امروز براى نوشتن قرارداد، بهتر از فتنه و اختلاف فرداست.«أَدْنى أَلَّا تَرْتابُوا»
۲۲) در معاملات نقدى، لزومى به نوشتن نیست. «إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجارَهً حاضِرَهً»
۲۳) در معاملات نقدى، اگرچه نوشتن لازم نیست، ولى شاهد بگیرید. «فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَلَّا تَکْتُبُوها وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبایَعْتُمْ»
۲۴) کاتب و شاهد در امان هستند و نباید به خاطر حقّ نوشتن و حقّ گفتن مورد آزار و اذیّت یکى از طرفین قرار گیرند. «لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ»
۲۵) اگر اداى شهادت و یا نوشتن قرارداد، نیازمند زمان یا تحمّل زحمتى بود، باید شاهد و کاتب به نحوى تأمین مالى شوند وگرنه هر دو ضرر خواهند کرد. «وَ لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ»
۲۶) کاتب وشاهد حقّ ندارند سند را به گونه‌اى تنظیم کنند که به یکى از طرفین ضررى وارد شود. «لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ»
۲۷) هرگونه خدشه در سند، از هرکس که باشد، فسق و گناه است. «فَإِنَّهُ فُسُوقٌ»
۲۸) کاتب و شاهد، مرزبان حقوق مردم هستند و شکستن مرزها همان خروج از مرز وفسق است. «فَإِنَّهُ فُسُوقٌ»
۲۹) قلب پاک و با تقوا، همچون آینه علوم و حقایق را مى‌گیرد. «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ»
۳۰) خداوند تمام نیازهاى مادّى و معنوى شما را مى‌داند و بر اساس آن، احکام و قوانین را براى شما بیان مى‌کند. قانون گذار باید آگاهى عمیق و گسترده داشته باشد. «وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ»
پیامبراکرم(ص): افرادی که معاملات خود را ثبت نمی کنند خدا دعایشان را اجابت نمی کند
در البرهان آمده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: سه گروه هستند که خداوند دعایشان را اجابت نمی‌کند، بلکه آنان را ملامت و توبیخ خواهدکرد: اوّلین آنها مردی است که خداوند به او توصیه کرد که دِین [و مال و امانت] خود را با شاهد و کتابت مراقبت کند، ولی او چنین نمی‌کند و مال خود را بدون اینکه اطمینان حاصل کند، به آدم غیر قابل اعتمادی داده است و حالا [این فرد] منکِر این امر شده است و یا از حقّ او کاسته و او می‌گوید: «پروردگارا! خداوندا! مالم را به من بازگردان». خداوند عزّوجلّ به او می‌فرماید: «ای بنده‌ی من! من به تو آموختم که چگونه اطمینان حاصل کنی و از این طریق از مال خود نگهداری کنی تا از بین نرود؛ ولی تو إبا کردی و اکنون مرا می‌خوانی؛ درحالی‌که مال خود را تباه ساخته‌ای و از بین برده‌ای و توصیهی مرا تغییر دادی. پس تو را اجابت نخواهم‌کرد». بنابراین به توصیه خداوند عمل کنید تا رستگار و موفق شوید، و بر خلاف آن عمل مکنید که پشیمان خواهید شد.
